Evlilikte şart koşulan denklik ölçütleri nelerdir? Denkliğin olmadığı bir evliliğin hukuki sonucu nedir?

İslam hukuku literatüründe kefâet terimiyle ifade edilen denklik
erkeğin dinî, iktisadî ve sosyal bakımdan evleneceği kadından
daha düşük seviyede olmaması demektir.
Bir erkeğin evleneceği kadına denk durumda bulunması, özellikle
kadının ailesinin toplum içinde kınanmasını önlemek için
öngörülmüştür. Bunun için de erkeğin belli hususlarda kadına
denk olması, evleneceği kadından bu yönlerden daha aşağı bir
durumda olmaması gerekir [Kâsânî, Bedâi, II, 320]. Erkeğin kadından
daha iyi bir seviyede bulunması ise kadının lehine bir durum
olup denkliğe aykırı sayılmaz.
Kefâetin hukukî bir şart olarak gerekip gerekmediği veya hangi
hususlarda aranacağı konusunda fakihlerin farklı görüşleri
vardır.
İslam hukukçularının çoğunluğuna göre, evlilikte denklik bir
geçerlilik (sıhhat) şartı değil, bağlayıcılık (lüzum) şartıdır [İbn
Rüşd, Bidâyetü’l-Müctehid, II, 13; Kâsânî, Bedâi, II, 317].
Hanefî mezhebine göre kefâet altı yerde aranır. Bunlar dindarlık,
İslam, hürriyet, nesep, mal ve meslektir. Şâfiî mezhebi ise
din, hürriyet, nesep ve meslek konularında denklik arar [Şâfiî,
el-Ümm, V, 30-31; Kâsânî, Bedâi, II, 319 vd.; İbn Kudâme, el-Muğnî, VII, 27-30]. Bu
farklılıklardan da anlaşılacağı üzere kefaet (denklik) ölçütleri
ayete veya hadise dayanmamakta, örfe ve toplumun değerlendirmelerine
göre değişmektedir.
Evlilikte denklik şartını arayan fakihlere ve özellikle Hanefîler’e
göre kadının kendisi ve velileri denkliğin bulunmadığını
bildikleri hâlde veya denklik konusunu önemsemeden ve araştırmadan
nikâha razı olmuşlarsa ya da nikâhtan sonra denklik
bulunmadığını farkettikleri hâlde nikâhı kabul ettiklerini gösteren
bir tutum ve davranış ortaya koymuşlarsa evlilik sahih ve
bağlayıcı olarak gerçekleşir.
Kadın kendine denk bir erkekle evlilik yaptığında ise velilerin
itiraz hakkı bulunmaz, nikâh geçerli ve bağlayıcı olarak gerçekleşir.
Hanefî mezhebine göre bir kadın velisinin izni olmadan
dengi olmayan bir erkekle evlenirse, velinin bu evliliği iptal için
dava açma hakkı vardır.
Erkek kendi kimliği, nitelikleri ve sosyal statüsü konusunda
kadını yanıltmış, sonradan denklik bulunmadığı anlaşılmışsa
hem kadın hem kadının velileri mahkeme kararıyla nikâhı
feshettirme hakkına sahiptirler [İbn Rüşd, Bidâyetü’l-Müctehid, II, 13;
Merğînânî, el-Hidâye, I, 201].(Diyanet)